شب ادراری - پایگاه( آموزش خانواده- موسی مباشری )

شب ادراری

      مقدمه

             ناتوانی کنترل ادرار  یکی از شایعترین علل مراجعه به روانپزشک یا متخصص کودکان می باشد.

کودکانی که به سن پنج سالگی می رسند باید توانائی نگهداری و کنترل ادرار خود را کسب کنند .حال اگر با

رسیدن به سن پنج سالگی با سطح رشدی مناسب بدون هیچ دلیل جسمی و مشکلات پزشکی  و یا مصرف  برخی  داروها ( ادرار او رها )،کنترل ادرار صورت نگیرد و این مسئله دو بار در هفته به مدت سه ماه پیاپی باشد، فرد مبتلا به اختلال بی اختیاری ادرار خواهد بود. شب ادراری ممکن است خواه عمدی و خواه غیر عمدی باشد. در واقع ترس، اضطراب، از دست دادن مهر و محبت والدین، تولد کودک دیگر، جلب نظر والدین، ترس از تنبیه و در بچه های بزرگتر مشکل در مدرسه و دوستان و در کل هیجانات مختلف در کودک مهمترین علل بیماری هستند.

وجود نشانه های نظیر مکیدن انگشت، کج خلقی، لجبازی  و سایر مشکلات رفتاری همراه با این اختلال گزارش است، زیرا عدم کنترل ادرار نیز  به نوبه’ خود بر روان کودک اثر می گذارد و سر زنش یا تنبیه از طرف والدین باعث احساس ناراحتی و ضعف شده و بر شدت عدم کنترل ادرار می افزاید، والدین باید سعی کنند با آرامش و صبر با کودکان برخورد کنند، باید از توبیخ و تنبیه کودک خودداری کرد و با این عمل او را متوجه ساخت که عدم کنترل ادرار عمل زشت و شرارت نیست بلکه نوعی بیماری است.محققان عقیده دارند چنانچه والدین در فهم کودک و نیازهای او بکوشند و با وی رابطه عاطفی صحیح بر قرار    کنند بیماری به سهولت درمان میشود.

تعریف شب ادراری :                                             

              در صورتی که کودکی به طور مکرر حداقل2 بار در هفته و به مدت حداقل3 ماه پیاپی بدون استفاده از داروهای ادرار آور و یا بدون داشتن بیماریهای زمینه ای مانند دیابت و صرع و بیماریهای سیستم اعصاب بستر خود را خیس کند , و سن کودک بالای5سال باشد, می توان او را بعنوان کودک دچار شب ادراری مورد بررسی قرار داد.بطور کلی شب ادراری در 10 تا 15% کودکان حدود 6 ساله موجود است اما هر چه سـن بالاتـر می رود تعدادی ار کودکان خود بخود بهبودی پیدا می کنند . بطوریکه در سن 10 سالگی حدود 5درصد از کودکان و در 15 سالگی تنها 1% کودکان شب ادراری دارند. و باید توجه داشت که شب ادراری در پسرها 2 تا 3برابر دختر هاست .

علل شب ادراری:

             در بیش از 80% از موارد ، کودک مبتلا به شب ادراری هیچ بیماری و یا عیب و نقص عضوی و بدنی ندارد و در کمتر از20% موارد ممکن است بیماری هایی مانند : دیابـت , عفونت ادراری , بیماریهای مادرزادی کلیه , نوعی کم خونی و عیوب نخاع و بیماریهای سیستم اعصاب , علت شب ادراری باشد . که خوشبختانه در مورد فرزند شما با توجه به معاینات وآزمایشات انجام شده اینگونه مشکلات وجود ندارد . لذا شب ادراری در فرزند شما یک بیماری تلقی نمی شود و آیندة کودک شما کاملا روشن است . و این شب ادراری سرانجام حتی بدون درمان برطرف خواهد شد.توجه داشته باشید این خیس کردن , در هنگام خواب اتفاق می افتد , و کودک شما هیچگونه دخالتی در آن ندارد لذا تنبیه و تحقیر طفل در نزد خودتان یا دیگران ویا مسخره کردن وی , نه تنها هیچگونه تاثیری در بهبودی آن ندارد بلکه با ایجاد فشار روحی وضع کودک را به مراتب بدتر می کند.ثابت شده است عوامل ارثی و سوابق والدین نیز در بروز شب ادراری موثر است . اما باید توجه داشت همانطور که زمان راه افتادن و حرف زدن بچه ها با همدیگر متفاوت است , روند بالارفتن ظرفیت مثانه و زمان قدرت کنترل مثانه نیز در کودکان ممکن است باهم متفاوت باشد.مسایل روحی و عاطفی از مهمترین علل شب ادراری هستند . این مورد بخصوص در نزد کودکانی دیده می شود که قبلا کنترل ادرار داشته اند اما اکنون دچار شب ادراری شده اند. از جمله عوامل روحی که می تواند سبب شب ادراری گردد میتوان از موارد زیر نام برد:

ـ تولد یک نوزاد درخانواده که موجب می شود توجه پدر و مادر به نوزاد معطوف گردد و به کودک بزرگتر کمتر مورد توجه قرار گیرد .

ـ جدایی پدر و مادر

ـ اختلافات و کشمکشهای درون خانواده

ـ جابجایی خانواده

ـ مسافرت یا فوت یکی از والدین

- تحقیر وتنبیه بیش از حد بزرگتر ها نسبت به کودک

- ایجــاد ترس و هیجــان و اضطــراب شدید در کودک با شنیدن ویا دیدن مناظر , فیلمها ویا

بازی های ترسناک کامپیوتری

از دیگر عوامل بسیار مهم در شب ادراری که به تازگی و در سالهای اخیر بسیار اهمیت پیدا کرده است , آلرژی و حساسیت کودک به غذا ها و بخصوص شیر گاو است . لذا باید دقیقاً توجه داشت که در چه شبهایی و با مصرف چه موادو یا غذاهایی این شب ادراری تشدید می شود. تا از مصرف آنها پرهیز گردد .قبلا تصور می شد که کودکان مبتلا به شب ادراری خواب عمیق تری دارند و یا شب ادراری ناشی از اختلال در خواب و بیدار شدن کودک است . اما بتازگی نشان داده شده است که بین خواب کودکان مبتلا به شب ادراری و سایر کودکان تفاوتی وجود ندارد و خیس کردن در هر مرحله از خواب ( چه در مرحله خواب عمیق و چه در مراحل خواب سطحی ) ممکن است اتفاق بیافتد.

شب ادراری در کودکان

        شب ادراری کودکان مشکلی است که برای کودکان وخانوادة آنها از زمانهای دور موجود بوده است . شرح خیس کردن کودکان در نوشته های 1550 سال قبل از میلاد هم دیده می شود معهذا علی رغم پیشرفت دانش بشر در مورد مکانیسم ایجاد شب ادراری هنوز معلومات ما در مورد چگونگی ایجاد شب ادراری و نحوه درمان قطعی آن کامل نیست .درسن شیرخوارگی ادرار کردن طفل کاملا رفلکسی و بی اختیار است . در این سن, پر شدن مثانه باعث تحریک گیرنده هایی در جدار مثانه می شود و هرجه مثانه پرتر باشد این تحریکات بیشتر می شود تا اینکه رفلکسی از طریق این گیرنده ها ونخاع ایجاد شود و منجربه انقباض مثانه و تخلیه آن گردد . با بزرگتر شدن کودک وتکامل مراکز عصبی,بنظرمی رسد که درسن1تا2سالگی کودک می تواندپر شدن مثانه خود را درک کند و تدریجا این توانایی را بدست می آورد که مدت کمی تخلیه مثانه را به تعویق بیاندازد در سالهای دوم تا سوم عمر , با تکامل مراکز عصبی , مغز کنترل بیشتری روی اعمـال مثانه پیدا می کند و در نتیجه طفل قادر می شود که مدت بیشتری ادرار را در مثانه نگاه دارد معمولا تا سه سالگی اکثر اطفال بخوبی قادرند ادرارشان را در روز کنترل کنند اما توانایی کنترل ادرار در شب , اکثرا دیرتر حاصل می شود . در سن 4تا 5سالگی مراکز عصبی مغز قادرند انقباضات مثانه را در خواب هم کنترل کنند بعلاوه تا این سن ظرفیت مثانه کودک هم زیاد شده و می تواند حجم بیشتری ادرار را نگاهداری کند. البته این روند تکامل در جوامع گوناگون سرعت یکسانی ندارد . حتی دریک جامعه هم در طبقات مختلف می تواند متفاوت باشد. وحتی در دختر ها معمولا این کنترل زودتر از پسر بچه ها بوجود می

آید.

نظر متخصصان

           شب ادراری " مشکلی شایع در بین کودکان است و بسیاری از کودکان تا قبل از شش سالگی به این بیماری مبتلا هستند.بر اساس آماری که از یک تحقیق در چهار سال قبل بدست امد از هر هفت کودک ایرانی یک نفر دچار این بیماری بودند و بیش از ‪ ۵۰درصد آنها مورد سرزنش خانواده در منزل ، جمع دوستان و فامیل قرار می‌گرفتند.متخصصان می‌گویند: بر خلاف تصور عده‌ای از والدین، شب ادراری یک بیماری تربیتی نیست و همانند سایر بیماریها درمان خاص خود را می‌طلبد."دکترحوریه صداقتیان " کارشناس روان شناسی دراین‌باره می گوید: کنترل شبانه ادرار آخرین قسمت یادگیری دفع ادرار در برخی کودکان است و در عده‌ای از کودکان سیگنالهای دیواره مثانه قدرت کافی برای بیدار کردن آنها برای دفع ادارار، ندارد.وی افزود : ترس ، بیماری‌های کلیوی و سرمایی بودن طبع کودکان نیز در این زمینه که قابل درمان است دخیل است.وی بابیان اینکه بر اساس بررسی‌های جدید ‪ ۲۵تا ‪ ۳۳درصد کودکان ‪ ۴تا ‪۱۰ ساله به بیماری شب ادراری مبتلا هستند، افزود : راه حل این مسئله گذشت "زمان "و "درمان "است اما بسیاری از خانواده‌ها این موضوع را ناشی از بی تربیتی و اشتباه کودک تصور می‌کنند و با توسل به سرزنش در خانه و جمع فامیل موجب وخامت اوضاع می‌شوند همچنین بیش از ‪ ۵۰درصد کودکان مبتلا به شب ادراری، از سوی والدینشان سرزنش ، تنبیه و در جمع فامیل و خانواده مورد تمسخر قرار می‌گیرند، در حالیکه کودکان در این شرایط نیازمند برخورد عادی و آرامش از سوی خانواده هستند.خانواده‌ها با ارامش ، می‌توانند علاوه بر اینکه به کودک این اطمینان را بدهند که عمل غیر طبیعی را انجام نداده، موجب شوند که درباره این مسئله بهتر با کودک صحبت شود و با شناخت علل آن درمان آن سریعتر صورت گیرد.

دکتر "زهره بدیعی " متخصص نوزادان و اطفال در این موردمی گوید : اگر چه تمامی علل شب ادراری شناخته نشده است، اما یکی از دلایل مشترک بین مبتلایان این است که مثانه کودک به قدر کافی توسعه نیافته و قادر به نگهداری ادرار در طول شب نیست.وی با اشاره به این که کودک قادر به تشخیص فرمان دقیق پرشدن مثانه خود نیست و نمی‌تواند به موقع از خواب بیدار شود،افزود :در شرایط عادی هورمونی به نام" ضد ادراری" در بدن تولید می‌شود که تولید ادرار را متوقف می‌کند.همچنین یکی از علل احتمالی شب ادراری، تولید ناکافی این هورمون در کودکان است که نتیجه طبیعی آن ازدیاد ادرار و دفع ناگهانی و غیر ارادی آن خواهد بود.وی اضافه کرد : در صورت تشخیص این مورد به عنوان عامل شب ادراری، باید زمینه‌های روانی و استرس در زندگی کودک ، نظیر کودک آزاری ، ترس ، تولد نوزاد دیگر و اختلافات والدین را بررسی کرد.این متخصص افزود : بیماری‌های عفونی دستگاه ادراری مثل عفونتهای کلیه‌و مثانه، دیابت، سرماخوردگی، نقص‌در سیستم ادراری کودک و سابقه خانوادگی شب ادراری، از دیگر عوامل ایجاد این بیماری به شمار می‌رود. شب ادراری یک بیماری است‌و برخی از کودکان به دلیل بیماری دیگر مانند کمبود هورمون ضدادرار، دیابت و کلیوی به این بیماری مبتلایند، بنابر این خانواده‌ها نباید در این زمینه پیش داوری کنند و آنان را مورد عتاب و سرزنش قرار دهند، چون از نظر روحی دچار عوارض جبران ناپذیری می‌شوند.علاوه بر این  بعدازشناخت علل بیماری شب ادراری باید به‌درمان آن پرداخت و تغییرات رفتاری نقش مهمی را در درمان این بیماری ایفا می‌کند.وی به عنوان مثال کاهش مصرف مایعات و مایعات خنک، قبل از خواب را عنوان کرد و افزود: تغییر ساعت خواب ، صحبت کردن با کودک درباره وقایع روزانه که امکان دارد دچار اضطراب شده باشد نیز می‌تواند در درمان شب ادراری موثر باشد.

عوامل‌ افزایش‌دهنده‌ خطر

 دیابت‌ ،عفونت‌ مجاری‌ ادراری‌ ، سابقه‌ خانوادگی‌ شب‌ ادراری‌ (اگر یکی‌ از والدین‌ در بچگی‌ چنین‌ مشکلاتی‌ را داشته‌ است‌، 44% احتمال‌ دارد کودک‌ نیز دچار این‌ مشکل‌ شود. اگر پدر و مادر هر دو در بچگی‌ چنین‌ مشکلی‌ را داشته‌اند، این‌ احتمال‌ 77% است‌). اولین‌ کودک‌ خانواده‌)

پیشگیری

هیچ‌ راه‌ مؤثری‌ برای‌ پیشگیری‌ وجود ندارد. به‌ کودک‌ خود محبت‌ کنید و از وی‌ حمایت‌ کنید. به‌ وی‌ نشان‌ دهید که‌ مشکل‌ وی‌ را درک‌ می‌کنید.

روش های درمان

به طور خلاصه درمان با تلفیق روشهای زیر انجام می گیرد:     

تشویق کودک به بیان مشکلات خود و اصلاح رابطه کودک و اعضای خانواده.

- از بین بردن جو اضطراب زا  برای کودک

- بیدار کردن کودک برای ادرار کردن در شب در فواصل معین و آشنایی کودک با آداب توالت رفتن.

دادن مایعات به مقدار کم، مخصوصا نوشیدنیهایی که در آنها کافیین وجود دارد مثل: چای، قهوه، نوشابه. -

 -تهیه و نصب ورقه بالای تخت کودک به این منظور که شبهایی که کودک خشک بود، توسط خودش یک ستاره یا خورشید روی آن علامت زده شود و می توان به منظور تشویق یک جایزه در ازای مثلا ده ستاره به او داد.-

دارو درمانی هم در بهبود این اختلال موثر است، اما به هر حال موفقیت آن همراه با  موارد بالا می باشد.

ـ از بین بردن تمامی فاکتورها و مسایل عاطفی و روحی که منجر به اضطراب و مشکلات عصبی در کودک می شود ( در قسمت قبلی به آن اشاره شد)

ـ استفاده ازتشکچه های زنگ دار که در صورت تماس با اولین قطره ادرار زنگ آن بصدا درمی آید و موجب بیداری کودک می شود. استفاده از این دستگاه باعث می شود که ظرف چند هفته یک رفلکس شرطی درکودک ایجاد شود بطوری که حتی پرشدن مثانه نیزمیتواند بتدریج باعث بیدار شدن کودک گردد.

ـ در روز باید مایعات زیادی استفاده گردد و به کودک آموزش داد تاحتی الامکان در طول روز ادرارکردن را به تاخیر اندازد تا حجم مثانه بیشتر شده و در طول شب دیرتر پر گردد، بدیهی است ار غروب آفتاب به بعد لازم است مصرف مایعات و غذاها و میوه های آبدار به حداقل برسد و کودک حتما قبل از خوابیدن ادرار کند.

ـ تشویق طفل هم در انجام این تمرینات و رعایت دقیق درمانهای دارویی و غیر دارویی بسیار مؤثر است . حتی می توان کودک را به ازای هر چند شب که خیس نمی کند تشویق نمود و در صورت عدم خیس کردن برای مدت طولانی برای وی جایزه ای نیز خرید . (‌این مسئله در مورد کودکانی که در طول روز در لباس خود نم می زنند نیز صادق است )

ـ درمانهای دارویی که از جمله آنها ایمی پیرامین است . ایمی پیرامین دارویی است که در درمان تعدادی از ناراحتی های روحی و افسردگی بکار می رود لذا ممکن است شما از مصرف آن اکراه داشته باشید . اما باید توجه داشته باشید تاثیر این دارو جدا از خاصیت ضد افسردگی آن است و از طریق تاثیر بر اعصاب مثانه عمل میکند. لذا می توانید بدون دغدغه آنرا مصرف نمایید چرا که این دارو عوارضی برای کودک شما ندارد. در 25 تا 40% کودکان بدنبال مصرف این دارو بهبودی حاصل می شود اما از آنجائیکه پس از قطع دارو ممکن است شب ادراری مجددا عود نماید,لازم است این دارو حداقل برای سه ماه مصرف شود و قطع آن نیز تدریجی باشد . از داروهای دیگر می توان از قرص و اسپری بینی دسموپرسین و قرص اکسی بوتینین نام برد که در موارد خاصی می تواند مفید باشد .

ـ درمانهای روانپزشکی که بیشتر در مورد کودکانی بکار می رود که از مسایل روحی و روانی زیادی رنج می برند.

درپایان متذکر می شوم اگر چه شب ادراری سبب ناراحتی خانواده وخود کودک می گردد اما خوشبختانه در اکثر بچه ها بهبود پذیر است و حتی بدون درمان نیز این عارضه ممکن است برطرف گردد. اما از آنجائیکه شب ادراری ممکن است علامت بسیاری از بیماریهای مهم و جدی در کودک باشد , درمانهای توصیه شده برای کودک خود را هیچگاه جهت دیگران تجویز نفرمایید چون برای اثبات وجود و یا عدم وجود این بیماریها , بررسی و معاینه کودکان مبتلا به شب ادراری توسط پزشک حاذق ضروری است